Sint Lucas die Maagd en kind schildert, Maarten van Heemskerck
Eeuwenlang was Lucas de Evangelist de patroonheilige van de schilders en hun gilden. Hij had immers volgens de middeleeuwse legende de Maagd en het kindje Jezus geschilderd. Veel schilders vereerden hem met een 'portret'. In dit werk staat een man achter Luke. Volgens een eigentijdse uitleg staat hij voor poëtische inspiratie: met zijn rechterhand leidt hij de schildershand. De trompe-l'oeil kartellino die linksonder vastgespijkerd zit, zegt onder andere: 'Dit schilderij wordt als aandenken gegeven door Maerten van Heemskerck, die het gemaakt heeft. Hij deed dit ter ere van Lucas; hij had ons, zijn gildebroeders, ook in gedachten'. Het werk werd dus door de schilder aan zijn gildebroeders gegeven, naar alle waarschijnlijkheid kort voor zijn vertrek naar Rome, en was waarschijnlijk bedoeld om te worden opgehangen in de gildenkapel van de Sint-Baafskerk op de Grote Markt. Gezien het opvallend lage uitkijkpunt - het schilderij moet van onderaf gezien worden - moet het voor een hoge positie zijn ontworpen: boven het altaar of op een zuil.
