Stilleven met kaas en fruit historisch tin van Frank Lavooij

Een stilleven is, zoals de naam al zegt, een weergave van een stilstaand stukje uit het dagelijks leven. De objecten die te zien zijn kun je vaak, maar niet altijd, herkennen uit het dagelijks leven. Stillevens komen in schilderijen, maar ook in tekeningen en foto’s. De oorsprong van dit genre ligt in de 16e eeuw en was populair door heel Europa, maar vooral in Nederland kent het stilleven een rijke geschiedenis.

Stillevens laten vaak techniek zien. Vooral in Nederland waren de schilders goed in het weergeven van glanzende oppervlakken, luxe stoffen en andere texturen. Dit is goed terug te zien in de jachtstillevens en pronkstukken, waar verschillende soorten objecten getoond worden, zoals kristallen en zilverwerk, maar ook dieren, bloemen, dranken en stoffen — een rijk scala aan verschillende texturen en de schilders wisten deze allemaal af te beelden alsof je ze zo aan kon raken en op kon pakken. Hetzelfde geldt voor vanitas-schilderijen, alleen laten deze wat duistere objecten zien, zoals schedels en gedoofde kaarsen. Tenslotte waren bloemstillevens heel populair. In het begin werden er veelal individuele bloemen geschilderd, maar al snel werden dit weelderige en asymmetrische boeketten. Zo kwam er meer aandacht voor lichtinval en dieptewerking. Deze stillevens waren duur, omdat bloemen in die tijd zeldzaam waren en er veel techniek kwam kijken bij het schilderen van bloemstillevens. Schilders die technisch en vaardig genoeg waren om de bloemen realistisch weer te geven werden geloofd door heel Europa.

De verborgen boodschap
Naast techniek is er in stillevens heel veel symboliek te ontdekken. De sobere ontbijtjes bevatten een calvinistische waarschuwing tegen overdaad en luxe. De vanitas-stillevens laten de vergankelijkheid van het leven zien: rijkdom en overvloed zijn niet belangrijk wanneer je overlijd, daarom moet je de dood altijd in het achterhoofd houden, dit noem je “memento mori”. Waar sommige dingen voor de hand liggend kunnen zijn, zijn sommige voorwerpen juist dubbelzinnig. Een vrucht kan voor allerlei dingen staan. Een vrucht vergaat snel, dus zou het bij de vanitas voorwerpen kunnen passen. Een vrucht kan ook voor vruchtbaarheid staan, een bijbels verhaal representeren of rijkdom symboliseren. Dit laat wederom zien dat de compositie in een stilleven uitermate belangrijk is. Elementen hangen met elkaar samen en geven de kijker een waarschuwing of boodschap. Soms kan het zelfs een compleet verhaal bevatten. Dit is wat stillevens uitermate interessant maakt: hoe langer je kijkt, hoe meer je kan ontdekken